Τα χωρια της Ζακύνθου στις αρχές δεκαετίας του 1980

 Ενας επισκέπτης στην Ζάκυνθο πριν ακομα αναπτυχθει τουριστικα θα αντικριζε τα παρακατω, για διευκόλυνση μας τα παραθέτω με αλφαβητική σειρά:

ΑΓΑΛΑΣ : ημιορεινός οικισμός στο Ν.Δ, άκρο του νησιού. Παλιότερη ονομασία Αναγαλάς, μάλλον από το φυτό πού υπάρχει εκεί Αναγαλλίς ή αρουραία (Αnagallis Αrresis).


ΑΓΓΕΡΙΚΟΣ (Άγιος Κήρυκας) : οικισμός πού συναντιέται στα επίσημα έγγραφα από το 1515. Το όνομά του το πήρε από τον ομώνυμο ναό. Υπάρχει λαϊκή θεατρική παράδοση, "Ομιλίες".

 ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ: Καμπίσιος οικισμός, γνωστός από το 1509, με ομώνυμο ναό και ψηλό καμπαναριό. Έχει θεατρική και μουσική (αρέκιες) λαϊκή παράδοση.

 ΑΓΙΟΣ ΛΕΩΝ (Άϊ-Ληός): ορεινός οικισμός (χωρίο), πού διατηρεί την παλιά οχυρωματική του διάταξη. Συναντιέται από το 1516. Υπάρχει Ομώνυμος ναός σε περίοπτη θέση καθώς και λαϊκή θεατρική, μουσική και χορευτική παράδοση.

ΑΚΡΩΤΗΡΙ: αραιοκατοικημένο ημιορεινό χωρίο με παλιά αρχοντικά, όπως του Δ. Σολωμού (σήμερα Χρονόπουλου).

ΑΛΙΚΑΝΑΣ: χωρίο στην περιοχή του κόλπου των Αλυκών, γνωστό από το 1520. Σώζεται το δίστιχο: "Ήθελα να γενότουνα ο Άλικανάς πηγάδι κι ή κοπελούδαις νερατζιαΐς κι εγώ περιβολάρης. Έχει μουσική παράδοση.

ΑΛΥΚΕΣ: οικισμός πού πήρε το όνομά του από τις αλυκές πού υπάρχουν και σήμερα. Το 1931, οι Αγγλίδες αρχαιολόγοι Benton και Lorimer επισήμαναν στην ευρύτερη περιοχή των Αλυκών κατάλοιπα μυκηναϊκής ταφής με κεραμική των πρώτων χρόνων της υστερομηκυναϊκής περιόδου.

ΑΡΓΑΣΙ: πιθανή θέση της αρχαίας πόλης Αργινούσα. Επί Βενετών δεν υπήρχε οικισμός λόγω των επιδρομών των πειρατών. Το 1566 χτίστηκε βίγλα με φρουρά, στο ακρωτήριο Νταβία. Αργότερα δημιουργήθηκε οικισμός-προάστιο και σήμερα είναι αξιοποιημένο τουριστικά.

 ΒΑΣΙΛΙΚΟ: η μεγαλύτερη περιοχή του Βασιλικού ανήκε από τη Βενετοκρατία στους Λογοθεταίους. Σήμερα ή κοινότητα Βασιλικού έχει 360 κατοίκους. Ο οικισμός αποτελείται από μικροϊδιοκτήτες, παλιούς σέμπρους στα κτήματα. Από το 1951-1971 υπήρχε μετανάστευση 25%. Έχει αμμουδιές και παραλίες με μικρή τουριστική αξιοποίηση. Το 1968 βρέθηκαν πυριτολιθικά εργαλεία προϊστορικής περιόδου. Το Βασιλικό είναι γνωστό και σαν ο καλύτερος, μετά το Κερί, κυνηγότοπος των αποδημητικών τρυγονιών.

 ΒΟΊ'ΔΙ: μικρό νησί στο Ακρωτήρι. Παλιά του Ονομασία "Φρά Φίλιππος", κατόπιν επί Βενετών "Τρεν-τανύβε", από την εκτέλεση 39 Κεριωτών. Από το 1588 υπήρχε ναός του Αγ. Γεωργίου.

 ΒΟΛΙΜΕΣ: ορεινός μεγάλος οικισμός στο βόρειο άκρο του νησιού, συναντάται σε αρχεία από το 1492. Αποτελείται από το Κάτω και Μέσο χωριό. Το 1690 ή πανώλη προσέβαλε τα χωρία και πέθαναν, κατά μαρτυρίες, 258 άτομα.

ΓΑΛΑΡΟ: συναντιέται σε επίσημα χαρτιά από το 1503. Πρόκειται για δύο χωριά, το μικρό και το μεγάλο. Οι Γαλαριώτες είχαν και δικό τους χορό, το γαλαριώτικο.

 ΓΕΡΑΚΑΡΙΑ (Άνω, Μέσο, Κάτω): το όνομα λέγεται ότι προέρχεται από ναό του Απόλλωνα πού υπήρχε με πολλές Καρυές Ιερές γύρω, ή από τη λέξη Ιέρακας. Ιερακαρεΐο, χώρος πού εκπαιδεύονταν γεράκια για κυνήγι το Μεσαίωνα ή από το οικογενειακό επώνυμο Γερακαρίων, τίτλος βυζαντινός για τον εκπαιδευτή γερακιών. Υπάρχουν πολλά ξωκλήσια και έχουν βρεθεί αρχαιότητες. Παλιότερα στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, του οποίου υπήρχε εκκλησιά και πυργοειδές καμπαναριό, γίνονταν ιππικοί αγώνες. Σήμερα έχει λαϊκή θεατρική παράδοση.

ΓΥΡΙ: ορεινός οικισμός με ανέπαφο το τοπικό παραδοσιακό του χρώμα.

ΕΞΩΧΩΡΑ: ορεινό χωρίο με πολλά νερά. Συναντιέται από το 1521. Παλιότερη Ονομασία "Οξω Χώρα, οι κάτοικοι του Ξεχωριάτες.

ΚΑΛΙΠΑΔΟ: γνωστό από το 1516. Πολύ σωστότερη Ονομασία Καληπάδων (των Καληπάδων). Caliopado con la sua Contestabileria.

ΚΑΜΠΙ: η σωστότερα Καμπή. Συναντάται ήδη το 1498. Ανήκει στην κοινότητα Λούχα. Υπάρχουν μυκηναϊκά ευρήματα και μικρό μουσείο.

ΚΑΜΠΟΣ: το πεδινό τμήμα του νησιού, το πιο καλλιεργημένο, με τους πιο μεγάλους αραιοκατοικημένους οικισμούς μέσα στις καλλιέργειες. Τα σπίτια είναι όλα μετασεισμικά και όσα παλιά αγροτικά ή αρχοντικά σώζονται (Σαρακίνα, Μάκρη, Κόκκινη, Ζώη, Καρρέρ κ.ά.) είναι εγκαταλειμμένα ή αποθήκες.

ΚΑΤΑΣΤΑΡΙ: κωμόπολη ημιορεινή με 1080 κατοίκους, δημοτικά σχολεία, γυμνάσιο, ταχυδρομείο, χωροφυλακή. Συναντιέται σε επίσημα έγγραφα από το 1478. Στην περιοχή του βρέθηκαν προϊστορικά Οστρακα. Έχει λαϊκή θεατρική, μουσική παράδοση.

ΚΕΡΙ: Ορεινό χωρίο (οικισμός) με παράδοση στο κυνήγι των αποδημητικών με βρύχια. Σήμερα είναι τύπος ενοικίασης των ακριβότερων κυνηγετικών πόστων του νησιού. Το 1962 ανακαλύφτηκε μικρός θολωτός μυκηναϊκός τάφος. Ανατολικότερα, στον όρμο του κεριού υπήρχε λίμνη γνωστή από την αρχαιότητα (Ηρόδοτος), από οπού έβγαινε πίσσα. Πρόσφατα αποξηράνθηκε. Ο δήμος του ήταν φυσικό λιμάνι πού χρησιμοποιούταν από τους Αθηναίους, Πελοπονήσιους, Ρωμαίους. Έχει μουσική λαϊκή παράδοση.

ΚΟΙΛΙΩΜΕΝΟΣ (Άγιος Νικόλαος): ορεινός οικισμός ανέπαφος, με Οχυρωματική διάταξη, πλατεία στο κέντρο του, με εκκλησία και νεότερο (1890) πολυώροφο πυργοειδές καμπαναριού με νεοκλασικά στοιχεία. Επίσημα γνωστός από το 1505.

ΚΟΡΙΘΙ: μικρός παραθαλάσσιος και απομονωμένος δικά οικισμός στο βόρειο άκρο του νησιού. Παλιότερα, συγκοινωνία γινόταν μόνο με καΐκι, πού πάει και στη θαλάσσια Γαλάζια Σπηλιά (Grotta Azura), σπηλιά με ωραίες γαλάζιες ανταύγειες).

ΚΟΥΚΕΣΙ: ριζίτικος οικισμός, γνωστός από το 1509, παλιά ονομασία του Αγία Μαρίνα. Το 1565 οικογένεια αλβανικής καταγωγής έδωσε στο χωριό το όνομα της. Πρόσφατη Ονομασία Καλλιθέα. Υπάρχει λαϊκή μουσική και χορευτική παράδοση.

ΛΑΓΑΝΑΣ: τουριστικά αξιοποιημένος θαλάσσιος οικισμός, γνωστός ήδη από το 1519. Το 1471 ιδρύθηκε καθολική μονή Φραγκισκανών και το 1564 εκβράστηκε το πτώμα (ή κατ' άλλους πέθανε ναυαγός) του μεγάλου Βέλγου ανατόμου Άνδρέα Βεζάλ.

ΛΑΓΩΠΟΔΟ: από το 1513 ριζίτικος οικισμός στις ανατολικές πλαγιές του Βραχίωνα. Οι κάτοικοι του λέγονται Λαγοποδαίοι ή Λαγοποδιάτες.

 ΛΙΘΑΚΙΑ: μεγάλος οικισμός γνωστός από το 1507. Επί Βενετών είχε πολλές επιδρομές πειρατών. Το 1658 αιχμαλώτισαν 103 κατοίκους. Σήμερα υπάρχουν 815 κάτοικοι και λαϊκή θεατρική παράδοση.

 ΛΟΥΧΑ: Από το 1501, μικρό χωριό. Διατηρεί το τοπικό του χρώμα. Έξω από το χωριό υπάρχουν ερείπια από παλιούς ανεμόμυλους.

ΜΑΡΙΕΣ: από το 1520, ορεινό χωριό με τοπικό χρώμα. Η παράδοση αναφέρει ότι ή ονομασία προέρχεται από τη Μαρία Μαγδαληνή, πού κήρυξε το χριστιανισμό στη Ζάκυνθο περνώντας για να πάει στη Ρώμη να κατηγορήσει στον αυτοκράτορα Τιβέριο, τον Πόντιο Πιλάτο, σαν υπεύθυνο για το θάνατο του Χρίστου. Υπάρχει ναός, ιδιότυπη τρίκλιτη βασιλική, αφιερωμένος στ' όνομα της. Έχει χορευτική παράδοση. .

ΜΑΧΑΙΡΑΔΟ: μεγάλος οικισμός στον κάμπο, στα επίσημα χαρτιά από το 1514. Η ονομασία του πιθανόν να προέρχεται από οικογένεια Μαχαιρά, βυζαντινής προέλευσης. Έχει 800 κάτοικους, σχολεία, χωροφυλακή, ΟΤΕ, και τη γνωστή εκκλησία της Αγίας Μαύρας με το πολυώροφο, πυργοειδές, οξυκόρυφο καμπαναριό της στην κεντρική πλατεία. Υπάρχει λαϊκή θεατρική και χορευτική παράδοση.

ΜΟΥΖΑΚΙ: γνωστό από το 1521. Ριζίτικος οικισμός με 730 κατοίκους. Σώζεται το εξοχικό αρχοντικό της οικογένειας Μάκρη (ΙΗ' αΙώνας). Έχει μουσική και χορευτική λαϊκή παράδοση.

ΜΠΟΥΓΙΑΤΟ: Βουγιάτο, όνομα με αλβανική προέλευση από το ΙΣΤ' αιώνα, από συγγενείς του Αλβανού αρχηγού Γκίνου Μπουά (Μπουάτες, των Μπουάτων, Μπουάτον, Μπουγιάτο). Έχει μουσική και χορευτική λαϊκή παράδοση.

ΞΕΡΟΚΑΣΤΕΛΟ: αραιοκατοικημένος οικισμός στις ανατολικές πλαγιές του Σκοπού, γνωστός από 1501. Περιέχει τον "Λόγγο του Αγίου" και είναι γνωστό για τα κρεμμύδια του και για το μοναστήρι της Σκοπιώτισσας. Καταστράφηκε πολλές φορές από επιδρομές πειρατών. Από το γειτονικό χωριό Λαμπέτι δεν σώζεται κανένα ίχνος, μετά τις λεηλασίες και αιχμαλωσίες των κατοίκων από τους πειρατές.

ΟΡΘΩΝΙΕΣ: ορεινός οικισμός, γνωστός από το 1554 σαν Ορθονιές, αργότερα Ορθωνιαΐς.

ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ: ριζίτικος οικισμός γνωστός από το 1500. Παλιά ονομασία Πισινώντας και οι κάτοικοι Πισινιάτες. Το 1706 με συμβόλαιο ειρήνης έπαψε ή εχθρότητα με τη Λιθακιά για θέματα Ορίων. Υπάρχει ομώνυμος ναός πού χτίστηκε, κατά την παράδοση, με εντολή της αυτοκράτειρας Πουλχερίας. Έχει λαϊκή θεατρική παράδοση.

ΠΛΑΝΟΣ: από το 1509. Οικισμός κοντά στη θάλασσα, αραιοκατοικημένος. Σώζονται ερείπια βίγλας στην τοποθεσία Παληόβιγλα.

ΡΟΜΙΡΙ: ριζίτικος οικισμός, γνωστός από το 1500 με ποσοστό μετανάστευσης 28% από 1951-1971. Οι κάτοικοι Ρομιριάτες.

ΣΑΡΑΚΙΝΑΔΟ: καμπίσιο χωριό γνωστό από το 1500. Παλιότερη ονομασία Σαρακινάδες.

ΣΚΟΥΛΙΚΑΔΟ: απο τους πλέον πλούσιους καμπίσιους οικισμούς. Πρωτοσυναντιέται το 1505. Έχει μουσική παράδοση (αρέκιες) και παράδοση λαϊκού θεάτρου, κυρίως σε "Ομιλίες" κρητικής προέλευσης ("Άρετόκριτος").

ΤΣΙΛΙΒΗ: παραθαλάσσια περιοχή, γνωστή από το 1660. Σήμερα γνωρίζει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Σώζεται βενετσιάνικη βίγλα.

ΧΩΡΑ: Πρωτεύουσα του νησιού, παραθαλάσσιος οικισμός με 15.500 κατοίκους. Καταστράφηκε εντελώς από τους σεισμούς το 1953 και μετά την ανοικοδόμηση, άλλαξε καθοριστικά το πολεοδομικό της σχέδιο και φυσικά ή τυπολογία και μορφολογία των κτιρίων της. Έγινε προσπάθεια να διατηρηθεί το παραδοσιακό της χρώμα, με σύγχρονα βέβαια υλικά και μέσα.